Tác Phẩm

 'The Catcher in the Rye' (Bắt trẻ đồng xanh) là cuốn tiểu thuyết của J.D. Salinger kể về một thiếu niên tự dấn bước vào thế giới người lớn. Có thời, cuốn sách bị phê phán và khuyến cáo không nên phổ biến tại các trường trung học Mỹ.

Thô tục! Vô đạo đức!" là tiếng thét giận trên cửa miệng của những người chỉ trích, vì họ đọc thấy hàng loạt từ ngắn có tính chất tục tĩu (four-letter word) xuất hiện trong sách và những lời lẽ báng bổ của cậu thiếu niên (đối với thói đạo đức giả tôn giáo).

Nói chung, họ cho đây là một cuốn sách tệ hại, ác độc, có thể làm băng hoại tinh thần lứa tuổi vị thành niên.

Ngược lại, những người chọn Bắt trẻ đồng xanh thì cho đây là một tác phẩm có giá trị văn học, giá trị đạo đức, hấp dẫn, thiết thực và dễ hiểu. Vậy thật ra cuốn Bắt trẻ đồng xanh có vô đạo đức như người ta phê phán không? Để trả lời câu hỏi này, trước hết cần phải hiểu rõ đạo đức là gì. Điều chắc chắn, nếu người đọc chỉ chăm chú đến những từ ngữ khiếm nhã ám chỉ hành vi tính dục, những nghi ngờ về tín điều tôn giáo mà không quan tâm đến nội dung câu chuyện của nó thì Bắt trẻ đồng xanh đúng với mô tả của họ. Người ta không thèm đọc kỹ nó, nhưng chỉ cần lật qua năm bảy trang là có thể nhanh chóng chỉ ra những đoạn, những từ xúc xiểm, trái khoáy.

Tuy nhiên có nhiều con đường để tiếp cận với đạo đức. Chúng ta đừng để ai lớn tiếng áp đặt mà hãy tự chọn cho mình một lối tiếp cận già dặn và đầy trách nhiệm, được thử thách qua thời gian.

Thứ nhất; như chúng ta đã biết, “tất cả mọi người đều sinh ra bình đẳng”, hiểu rộng ra là ai ai cũng có quyền được đối xử một cách trân trọng như nhau, và đó chính là một tín điều đạo đức. Đạo luật về nhân quyền của Mỹ có những bổ sung sửa đổi trình bày chi tiết nghĩa vụ đạo đức ấy. Jefferson và Franklin cũng đã để lại những tác phẩm lý giải kỹ hơn vấn đề này.

Thứ hai; trải qua nhiều thế kỷ, các triết gia đã ủng hộ những đánh giá hành vi đạo đức từ nhiều góc độ khác nhau. Ví dụ, Aristotle trong Đạo đức học của Nicomaque trình bày những quy phạm của ông về một lối sống đức hạnh. Vào thế kỷ 18, Emmanuelle Kant trong Phê bình lý tính thuần túy đã tác động đến tư tưởng đạo đức đương thời bằng những suy luận về “mệnh lệnh nhất thiết” (categorical imperative), một quy luật phổ quát dựa trên sự tự trị của ý chí.

Thứ ba; gần đây các triết gia đã khai triển các học thuyết đạo đức như là kết quả của những nghiên cứu thực nghiệm về cách đối nhân xử thế của con người. Đáng kể nhất là công trình của Lawrence Kohlberg. Ông đã định nghĩa lại những khái niệm đạo đức như công bằng, sự tôn trọng cá nhân, quyền con người bằng quan điểm đa văn hóa và lịch sử.

Tất cả những đường lối tiếp cận đạo đức trên đây có nhiều điểm tương đồng, nhất là khi đối chiếu chúng với những châm ngôn trong Tân Ước (mà những kẻ chỉ trích thì giành lấy Tân Ước làm cái gốc đạo đức cho những phát biểu của họ!)

Thế thì tại sao chúng ta không dùng cùng một nguồn luận cứ ấy như cách thế chống lại sự buộc tội? Không cần phải là một Kitô hữu người ta vẫn có thể đề cao nội dung đạo đức của giáo lý Jesus. Thậm chí những người theo thuyết bất khả tri luận và những người theo thuyết vô thần cũng thừa nhận Kinh Thánh Tân Ước như là phương pháp khôn ngoan giúp cho cá nhân hòa đồng vào xã hội. Kinh Thánh Tân Ước không phải là nguồn suy luận đạo đức duy nhất hiện có, nhưng nó là một nguồn đầy sinh lực. Nếu các nhà phê bình sử dụng Kinh Thánh làm bàn đạp tấn công những cuốn sách, những người bị phê bình cũng có thể sử dụng Kinh Thánh để tự biện hộ.

Nói như thế không có nghĩa Kinh Thánh là cái gốc dẫn tới những quyết định có tính chất quy phạm trong các trường học, bởi vì chí ít là về mặt lý thuyết, xã hội đã thừa nhận sự tách rời nhà thờ và nhà nước, nên cách làm trên sẽ là bất hợp pháp và không thích đáng. Vấn đề ở đây là, có một loại sách văn học, mặc dù được nhà trường lựa chọn một cách kỹ lưỡng và theo những nguyên tắc nhất định, đang bị công kích vì phản lại đạo đức Kitô giáo. Nếu không dùng chung nguồn suy luận với những kẻ chỉ trích, chúng ta sẽ không thể nào phi bác được lời buộc tội của họ một cách hiệu quả. Kinh Thánh là một phần trong di sản văn hóa của nhân loại, do đó chúng ta có quyền diễn dịch ý nghĩa của nó có lợi cho chính chúng ta. Chúng ta không cần đến những lý lẽ của những kẻ muốn loại bỏ các tác phẩm văn học có giá trị đạo đức và giá trị văn học ra khỏi các trường học.

Bằng ngôn ngữ giản dị, mạnh mẽ, Jesus đưa ra những lời dạy dễ hiểu, nhưng khó thực hành. Con người đạo đức (trong Tân Ước) là con người sống với tha nhân đồng thời bằng nhiều cách thể hiện sự quan tâm, tôn trọng quyền lợi và phẩm giá của tha nhân. Khi Jesus trông thấy một đám đông sắp sửa ném đá vào một phụ nữ can tội ngoại tình, ngài nói: “Ai trong các ngươi là kẻ vô tội thì hãy ném đá trước đi?!” Không ai dám... Jesus khuyên các đồ đệ hãy cho kẻ đói ăn, cho kẻ rách rưới mặc, thăm hỏi người ốm đau, người tù tội.

Từ quan điểm của Tân Ước, sự vô đạo đức trong thời đại chúng ta có thể được minh họa bằng biến cố Birmingham, Alabama vào giữa thập niên 60 - ngày ấy, thị trưởng “Bull” Connor cho phép xua bầy cảnh khuyển tấn công một nhóm người da đen đang biểu tình đòi quyền công dân.

Vậy còn đạo đức trong Bắt trẻ đồng xanh là gì?

Có một phẩm chất đáng quý của Holden Caulfield, nhân vật chính tuổi mười sáu trong truyện, là sự cảm thông với tha nhân, đặc biệt là những kẻ bị bỏ rơi. Truyện mở đầu với chi tiết Holden Caulfield bỏ xem trận chung kết của đội bóng đá trường anh để đến thăm ông thầy giáo già dạy lịch sử bị bệnh. Anh nghe nói sau lễ Giáng sinh anh sẽ bị đuổi học vì thi rớt. Dù biết ông sẽ quở mắng anh vì đã không bộc lộ hết khả năng tiềm tàng, và dù anh rất không ưa những lão già có bộ ngực gầy đét, cặp giò thì trắng trẻo, trơn tru không một sợi lông như ông, nhưng anh kính trọng ông vì sự quan tâm của ông đối với môn dạy và đối với học sinh. Trong buổi kiểm tra cuối cùng, Holden viết thư xin lỗi thầy về những việc làm sai quấy của mình và “để cho thầy không cảm thấy nặng nề vì đã đánh rớt tôi”. Đối với một cậu học sinh mười sáu tuổi, biết lo lắng đến cảm xúc của một thầy giáo già đã là một hành vi đạo đức; đi thăm người thầy ấy bị bệnh, tất nhiên còn đạo đức hơn. Không riêng gì thầy giáo Spencer, nhiều người khác cũng nhận được sự giúp đỡ của Holden. Chẳng hạn, ai cũng ác cảm với Ackley vì khuôn mặt đầy mụn, hàm răng xấu xí, những cái móng tay ghét bẩn và hơi thở hôi rình của nó; đã thế, Ackley lại hay khiêu khích, móc méo anh; nhưng anh không ngoảnh mặt, không ruồng bỏ Ackley. Anh rủ Ackley đi xem chiếu phim vì biết nó không có nguời bạn nào. Với Ackley cũng như với nhiều người khác, nhân vật chính của Bắt trẻ đồng xanh đều thể hiện một sự quan tâm mà những người cùng lứa tuổi như anh chưa kịp biết tới. Holden hết sức đau lòng về sự vô cảm của đám học sinh trong lớp. Anh nhớ mãi một thằng bạn nhỏ con, ít nói. Vì không chịu rút lại lời chỉ trích một thằng tự phụ trong lớp, nó đã bị sáu đứa ở chung ký túc xá bất ngờ tấn công. Đêm ấy, mặc chiếc áo len cổ lọ mượn của Holden, nó ném mình qua cửa sổ ký túc xá. Holden mãi không hết dày vò mỗi khi nhớ lại hình ảnh thằng nhóc nằm chết trên lề đường, rồi nghĩ rằng những tên khiêu khích gây ra cái chết kia bị đuổi học chưa đủ, chúng xứng đáng bị trừng phạt nặng hơn.

Sự đồng thuận trong gia đình là một giá trị luân lý được Kinh Thánh Tân Ước và cả những kẻ chỉ trích Bắt trẻ đồng xanh ủng hộ. Ít có một cậu thiếu niên nào có thể bày tỏ tình yêu thương và trân trọng đối với gia đình như Holden Caulfield. Anh ngưỡng mộ tài biện hộ của cha anh - một luật sư, khiếu thẩm mỹ của mẹ anh, và sự tinh thông trong nghề biên kịch của người anh. Đặc biệt anh rất yêu thương Phoebe, cô em gái mười tuổi của anh. Anh nói: “Bạn chưa từng thấy đứa bé nào dễ thương và thông minh như Phoebe đâu. Bạn nói chuyện gì Phoebe cũng hiểu ngay lập tức… Bạn có thể đưa Phoebe đi chơi bất cứ chỗ nào…” Nhưng bi kịch giáng xuống gia đình Caulfield khi Allie, đứa em trai kém Caulfield hai tuổi, chết vì bệnh bạch cầu. “Bạn sẽ phải thích Allie, nếu bạn gặp nó… Nó là đứa thông minh nhất, tử tế nhất trong nhà.” Hôm Allie chết, Holden đi xuống nhà để xe và đập vỡ hết các cửa kính bằng hai bàn tay trần của mình.

Nhân vật chính trong Bắt trẻ đồng xanh không nổi loạn chống lại những giá trị gia đình. Dù anh có lang thang mấy ngày ở New York thì cũng chỉ vì muốn tránh cho gia đình khỏi những tổn thương do việc anh bị đuổi học gây ra. Cuối cùng, chính với lòng yêu thương bé Phoebe, và ngược lại, với niềm yêu quý mà bé Phoebe dành cho anh, cuộc chạy trốn của anh đã được “thắng” lại, đồng thời sự tự trọng trong anh được khôi phục.